Dla wielu to właśnie one są najważniejszym elementem całej brzmieniowej układanki – przetworniki gitarowe. To właśnie one powodują, że drganie strun przetwarzane jest na sygnał elektryczny, który poprzez przewody wędruje do wzmacniacza, aby wywołać drgania głośnika, które odbieramy jako soczyste gitarowe riffy i melodyjne solówki. Jak zbudowane są przetworniki? Jak działają i co wpływa na ich charakter? Dowiesz się tego z naszego artykułu!
Jak działają przetworniki gitarowe?
Przetworniki gitarowe (nazywane również pickupami lub przystawkami) stanowią kluczowy element gitar elektrycznych, odpowiedzialny za przekształcenie mechanicznych drgań strun w sygnał elektryczny, który następnie może być wzmocniony i przetworzony.
Wybór odpowiedniego przetwornika ma fundamentalne znaczenie dla brzmienia instrumentu, wpływając zarówno na barwę dźwięku, jak i na jego dynamikę.
Liczba dostępnych na rynku “pickupów” umożliwia gitarzystom niemalże nieskończone możliwości eksperymentowania i kształtowania własnego brzmienia.
Dlatego też, aby nie poruszać się wśród setek różnych możliwości całkowicie po omacku, warto zdobyć nieco wiedzy na temat zasad działania i konstrukcji przetworników.
Zasada działania przetworników gitarowych
Przetworniki elektromagnetyczne stanowią najpopularniejszy i najbardziej rozpowszechniony typ przetworników gitarowych. Ich działanie opiera się na zjawisku indukcji elektromagnetycznej. Standardowa konstrukcja takiego przetwornika obejmuje magnes oraz cewki.
Gdy struna gitary zostaje wprawiona w drgania, porusza się w polu magnetycznym wytwarzanym przez magnes przetwornika. Ponieważ struny gitarowe wykonane są ze stali (która jest ferromagnetykiem), ich ruch powoduje zaburzenie pola magnetycznego.
Zmiany te są wychwytywane przez cewkę nawiniętą wokół magnesu, co prowadzi do indukowania się w niej zmiennej siły elektromotorycznej. Wartość tej siły jest wprost proporcjonalna do prędkości zmian strumienia i zależy od kilku czynników, takich jak:
- Grubość struny i właściwości magnetyczne materiału, z którego została wykonana.
- Odległość między rdzeniem przetwornika a struną.
- Jakość wykorzystanych magnesów.
- Liczba zwojów cewki.
Warto zaznaczyć, że pozycja montażu przetwornika na korpusie gitary również ma znaczący wpływ na brzmienie.
Przetwornik umieszczony bliżej mostka zapewni jaśniejszą, wyraźniejszą i ostrzejszą barwę, podczas gdy ten zamontowany przy gryfie będzie generował bardziej miękkie i głębokie brzmienie.
Rodzaje przetworników gitarowych
Single-coil (jednocewkowe)
Przetworniki single-coil, jak wskazuje nazwa, posiadają jedną cewkę i były pierwotnie rozpowszechnione przez firmę Fender.
Charakteryzują się jasnym, dość „surowym” brzmieniem i niższym poziomem sygnału wyjściowego w porównaniu do innych typów przetworników. Ta cecha konstrukcyjna pozwala na uzyskanie fantastycznych niuansów artykulacyjnych i czytelności dźwięku.
Główną wadą przetworników jednocewkowych jest ich podatność na zakłócenia elektromagnetyczne i tzw. sprzężenia. Problem ten staje się szczególnie zauważalny przy wykorzystaniu silniejszych przesterów charakterystycznych dla muzyki rockowej i metalowej.
Humbuckery
Humbuckery zostały zaprojektowane w celu wyeliminowania wspomnianych wcześniej zakłóceń występujących w przetwornikach jednocewkowych.
Konstrukcyjnie humbucker to w zasadzie dwa single-coile stykające się dłuższymi bokami, przy czym każdy z nich zbudowany jest z magnesu z nawiniętą cewką. Kluczowym elementem jest odpowiednie podłączenie cewek — są one połączone tak, aby indukujące się zakłócenia zewnętrzne posiadały przeciwną fazę i wzajemnie się znosiły.
Jednocześnie sygnał z gitary się sumuje, ponieważ magnesy cewek mają przeciwną biegunowość, co powoduje podwójne odwrócenie fazy.
Brzmienie humbuckerów określane jest jako „ciepłe” lub „ciemne”, co wynika z odmiennego rozkładu częstotliwości w widmie sygnału w porównaniu do singli.
Jest to spowodowane faktem, że choć tony podstawowe sumują się, niektóre wyższe harmoniczne mogą się osłabiać lub nawet całkowicie znosić. Ta charakterystyka sprawia, że humbuckery są szczególnie cenione przez gitarzystów rockowych i metalowych.
P-90
P-90 to specyficzny rodzaj przetwornika elektromagnetycznego, produkowany przez firmę Gibson od 1946 roku. Pod względem technicznym jest to przetwornik jednocewkowy, jednak o cieńszej i krótszej cewce niż standardowy single-coil, jednocześnie umieszczony zazwyczaj w mniejszej obudowie niż przetworniki humbucker.
Brzmienie P-90 określane jest jako pośrednie między singlem a humbuckerem — dynamiczne, jasne, oraz o dużej wrażliwości na artykulację.
Jest także bardziej odporny na sprzężenia niż typowy single-coil. Przetworniki P-90 często występują w gitarach Les Paul, gdzie umożliwiają rozjaśnienie ich naturalnie nieco ciemniejszego charakteru brzmienia.
Stacked humbucker
Stacked humbucker (humbucker warstwowy) to konstrukcja, w której cewki umieszczone są jedna nad drugą, a nie obok siebie jak w klasycznym humbuckerze. Taka budowa pozwala na zachowanie wymiarów zbliżonych do przetwornika single-coil, jednocześnie zapewniając eliminację zakłóceń charakterystyczną dla humbuckerów.
Przykładem takiego rozwiązania jest Seymour Duncan Classic Stack, który oferuje klasyczne brzmienie pozbawione zakłóceń (brumu), zachowując kształt tradycyjnego przetwornika typu single coil. Ta konstrukcja jest często określana jako „bezszumowy single” lub „noiseless single”.
Przetworniki piezoelektryczne
Przetworniki piezoelektryczne wykorzystują odmienne zjawisko fizyczne niż przetworniki elektromagnetyczne. Zamiast indukcji elektromagnetycznej opierają się na efekcie piezoelektrycznym, odkrytym w XIX wieku.
Piezoelektryki to materiały, które generują ładunek elektryczny na swojej powierzchni pod wpływem zewnętrznej siły powodującej ich odkształcenie (ściskanie lub rozciąganie). Zawarte wewnątrz ładunki elektryczne zostają wtedy rozsunięte i można je zebrać z doczepionych okładzin. Zjawisko to działa również w drugą stronę — przyłożenie napięcia do materiału piezoelektrycznego powoduje jego wygięcie.
Przetworniki piezoelektryczne są szczególnie popularne w gitarach akustycznych, gdzie elektromagnetyczne rozwiązania nie sprawdzają się najlepiej. Pickupy do gitar akustycznych nie wykorzystują zjawiska indukcji elektromagnetycznej, co pozwala na stosowanie ich z dowolnymi rodzajami strun, w tym również z nylonowymi.
Ze względu na dużą impedancję wyjściową przetworników piezoelektrycznych, wymagają one często dodatkowego przedwzmacniacza, co klasyfikuje je zazwyczaj jako przetworniki aktywne.
Przetworniki gitarowe aktywne kontra pasywne
Podział na przetworniki aktywne i pasywne dotyczy obecności wbudowanego przedwzmacniacza, który wymaga zewnętrznego zasilania (najczęściej baterii 9V).
Przetworniki pasywne nie posiadają wbudowanej elektroniki i działają wyłącznie na zasadzie fizycznych zjawisk indukcji elektromagnetycznej lub efektu piezoelektrycznego. Charakteryzują się naturalnym brzmieniem i nie wymagają zasilania, jednak mają mniejszy sygnał wyjściowy i są bardziej podatne na zakłócenia przy dłuższych kablach.
Przetworniki aktywne zawierają wbudowany przedwzmacniacz, który wzmacnia sygnał już w gitarze, przed wysłaniem go do wzmacniacza. Głównymi zaletami takiego rozwiązania są:
- Wyższy sygnał wyjściowy
- Lepsza kontrola nad dynamiką dźwięku
- Możliwość korekcji barwy już na poziomie instrumentu
- Mniejsza podatność na zakłócenia przy długich kablach
Pickupy aktywne, takie jak popularne EMG czy Fishman Fluence, są często wybierane przez gitarzystów rockowych i metalowych ze względu na ich charakterystyki brzmieniowe oraz wysoką odporność na zakłócenia.
Rodzaje magnesów, a różnice brzmieniowe między przetwornikami
Rodzaj magnesu w przetworniku wpływa na charakter brzmienia, dynamikę i poziom szumów. Najpopularniejsze z nich to AlNiCo II, AlNiCo V oraz magnesy ceramiczne.
AlNiCo II oferuje ciepły, vintage’owy ton i delikatną dynamikę – świetny do bluesa i jazzu. AlNiCo V jest jaśniejszy, bardziej dynamiczny i uniwersalny – popularny w rocku. Ceramiczne magnesy zapewniają natomiast mocny sygnał i agresywny atak, kosztem czystości – idealne do metalu i hard rocka.
Czystość, szum i dynamika
Alnico II najlepiej oddaje niuanse gry, ale traci klarowność przy mocnym przesterze. Alnico V dobrze balansuje czystość i moc. Ceramiczne magnesy kompresują dźwięk i bywają szumiące, ale doskonale sprawdzają się w ciężkich gatunkach.
Przetworniki gitarowe a gatunek muzyczny
Gitarzyści najczęściej do bluesa i jazzu wybierają zwykle przetworniki oparte na magnesach AlNiCo II (np. Seymour Duncan Seth Lover), rockowcy sięgają po AlNiCo V (np. Gibson Burstbucker), a gitarzyści metalowi – po ceramiczne przetworniki (np. EMG 81).
Czego używają sławni gitarzyści?
- Slash – Alnico II Pro Humbucker (blues-rock)
- Jimmy Page – klasyczne PAF-y z Alnico II
- Zakk Wylde – EMG 81/85 (ceramiczne, metal)
- John Mayer – single-coile z Alnico V (czystość i dynamika)
Jak umiejscowienie przetworników gitarowych wpływa na brzmienie
Pozycja przetwornika na korpusie gitary ma kluczowe znaczenie dla brzmienia – nawet przy identycznej konstrukcji i magnesach, różnice są wyraźnie słyszalne.
Przetwornik przy gryfie (neck)
Umieszczony bliżej środka struny, gdzie ta wibruje najszerzej, generuje cieplejsze, pełniejsze i bardziej basowe brzmienie. Idealny do czystych partii, bluesa, jazzu i solówek z łagodnym atakiem.
Przetwornik środkowy (middle)
Znajdujący się między gryfem a mostkiem oferuje zbalansowane brzmienie – ani zbyt ciepłe, ani zbyt jasne. Często wykorzystywany w gitarach Stratocaster, szczególnie w połączeniu z innymi przetwornikami (pozycje 2 i 4), dając charakterystyczne „szkliste” brzmienie.
Przetwornik przy mostku (bridge)
Położony najbliżej miejsca, gdzie struna wibruje najmniej, daje jaśniejsze, ostrzejsze i bardziej przebijające się brzmienie. Idealny do riffów, ostrej rytmiki i solówek w rocku oraz metalu. Ma też wyższy output niż pozostałe pozycje.
Podsumowując:
- Neck – ciepło, miękkość, niskie tony
- Middle – balans i „szklistość”
- Bridge – jasność, atak, górne pasmo
Gitarzyści często przełączają przetworniki w zależności od partii utworu – czyste dźwięki z necka, rytmika z bridge’a, a kombinacje dla unikalnych barw.
Przetworniki gitarowe – skrót najważniejszych informacji
Wybór przetworników to kwestia w pełni indywidualna. Które będą najlepsze dla Ciebie? Eksperymentuj! Testuj różne rozwiązania, pomoże Ci to odkryć to co najlepiej pasuje do Twojego stylu gry.
Jeżeli masz jakieś pytania co do konkretnych przetworników lub do tego jakie pickupy wybrać, daj znać w komentarzu, pomożemy!
Wśród cenionych marek warto wymienić Seymour Duncan, DiMarzio, EMG czy Bare Knuckle. Seymour Duncan i DiMarzio oferują szeroką gamę modeli od klasycznych po nowoczesne. EMG specjalizuje się w aktywnych przetwornikach, które dają bardzo czysty i mocny sygnał, często wybierane przez gitarzystów metalowych. Bare Knuckle to z kolei marka z Wielkiej Brytanii, znana z wysokiej jakości ręcznie robionych przetworników, idealnych dla wymagających muzyków. Dobór najlepszego przetwornika powinien wynikać z indywidualnych potrzeb – warto przetestować różne modele i zwrócić uwagę na to, jak współgrają z Twoim instrumentem i wzmacniaczem.
Różnica między humbuckerem a single-coilem polega przede wszystkim na budowie i brzmieniu. Single-coil to przetwornik z jedną cewką, który daje jasny, klarowny i dynamiczny dźwięk, ale jest podatny na zakłócenia elektromagnetyczne, takie jak szumy i brumienia. Dlatego czasem w głośniejszym graniu może być mniej praktyczny. Humbucker ma dwie cewki połączone w taki sposób, że wzajemnie znoszą zakłócenia. Dzięki temu humbuckery są cichsze pod względem szumów i oferują grubszy, cieplejszy, bardziej nasycony dźwięk, często kojarzony z muzyką rockową, jazzową i metalową.
Piezo w gitarze to rodzaj przetwornika, który działa na zasadzie zjawiska piezoelektrycznego – przekształca drgania mechaniczne (czyli ruch strun i korpusu) w sygnał elektryczny. W przeciwieństwie do klasycznych przetworników magnetycznych, piezo nie wykorzystuje magnesów. Najczęściej piezo montowane jest w mostku, szczególnie w gitarach akustycznych i elektroakustycznych. Dzięki temu dokładnie zbiera drgania pudła rezonansowego i daje bardzo czyste, jasne, „naturalne” brzmienie, zbliżone do tego, co słychać akustycznie. Stosuje się go również w gitarach elektrycznych jako dodatkowy przetwornik, pozwalający uzyskać dźwięk bardziej przypominający gitarę akustyczną. Piezo wymaga zazwyczaj aktywnej elektroniki (czyli zasilania, np. baterią), a jego sygnał bywa słabszy lub bardziej „suchy” niż w przypadku przetworników magnetycznych, dlatego często współpracuje z przedwzmacniaczem.
